filosofisch café groningen
02.02. Je eigen leven. Kiezen of toeëigenen? Door Jan Bransen, hoogleraar Filosofie van de gedragswetenschappen, Radboud Universiteit Nijmegen.
Over hoe je jezelf kunt zijn en tegelijkertijd kunt toegeven dat je een toevallig kind van je eigen tijd bent. We hebben sterk de neiging de moeilijke momenten in ons leven te zien als belangrijke beslismomenten. Daarmee overschatten én onderschatten we ons vermogen ons eigen leven te leven.
Iedereen kent wel van die momenten waarop je een moeilijke keuze moet maken. Soms gaat het om grote beslissingen in je leven: wel of niet doorstuderen, wel of niet verhuizen, wel of niet een kind, wel of niet van baan veranderen, wel of niet uit elkaar. Maar vaak gaat het ook over kleinere, moeilijke momenten: die oude tante eindelijk weer eens bezoeken, of de schuur nu eindelijk eens opruimen, of lekker een dagje fietsen (of winkelen).
Jan Bransen gaat proberen te laten zien dat we de neiging hebben dat soort momenten helemaal verkeerd op te vatten, alsof ze lijken op het kiezen van een gerecht uit de menukaart van een restaurant. In zijn laatste twee, kleinere boekjes schrijft hij over deze problematiek: 'Je brein of je leven' (2014) en 'Wie ben ik dan?' (2015).
Wij hebben de neiging in dit soort situaties te verlangen naar een strategisch toekomstscenario, een stappenplan dat ons kan helpen daar te komen waar we denken dat het leven goed is. In plaats van zo'n strategische aanpak verdedigt hij dat we meer hebben aan een filosofisch draaiboek. Zo'n draaiboek gaat je niet helpen bij het maken van je keuzes, maar het gaat je helpen in te zien dat het idee van kiezen, en de behoefte aan keuzevrijheid, misleidend is. Je hoeft helemaal niet te kiezen zodra je gaat begrijpen dat je in dit soort lastige problemen in feite de onbepaaldheid van je eigen identiteit tegenkomt. Een filosofisch draaiboek kan je helpen met die onbepaaldheid om te gaan.
Jan Bransen is hoogleraar Filosofie van de gedragswetenschappen aan de Radboud Universiteit te Nijmegen. Hij heeft uitgebreid in het Engels gepubliceerd over kwesties als autonomie, persoonlijke identiteit, zelfkennis, liefde en praktische rationaliteit. De laatste jaren heeft hij zijn aandacht verlegd en schrijft hij voornamelijk in het Nederlands en voor een breder publiek.
Met 'Laat je niets wijsmaken' over de macht van experts en de kracht van gezond verstand won hij in 2014 de Socrates wisselbeker voor het "meest urgente, oorspronkelijke en prikkelende" filosofieboek.
Jan Bransen ziet zichzelf het liefst als een kruising tussen een schoolmeester, een filosoof en een cabaretier. Hij is een reisleider in gedachtegangen. Hij denkt graag hardop na en gebruikt daarbij graag plaatjes. Filosofie is volgens hem niet iets geleerds voor achter een bureau of voor in een bibliotheek. Filosofie is meer een houding dan een canon, meer iets van mensen die zich verbazen over de vanzelfsprekendheden die er in hun achteloze woordgebruik verstopt zitten, dan iets van erudiete geleerden die hun bronnen kennen.
