We begrijpen de werkelijkheid op verschillende manieren. We benaderen met name de levenloze natuur met wiskundige begrippen en mechanistische denkvormen. Waar het de levende natuur betreft denken we ook in termen van doelgerichtheid en bewustzijn, en over ons zelf als mensen denken we ook nog in termen van rede, moraliteit, en zelfbewustzijn.

 

Tegenover deze veelheid aan denkvormen staat de sterke tendens, opgekomen vooral sinds de 15e, 16e eeuw, om die veelheid op de een of andere manier terug te voeren tot slechts één denkvorm (of tot slechts enkele denkvormen). Deze tendens wil onze denkvormen reduceren: het is een reductieve tendens. De belangrijkste uiting van die tendens is het materialisme.

 

De materialistische grondgedachte is dat onze denkwijzen los staan van de realiteit. De werkelijkheid bestaat uit materie die door mechanistische wetten bepaald wordt, en verder niets. Onze denkvormen zijn slechts van subjectieve waarde: ze zijn niets meer dan onze manieren om in de materiële werkelijkheid te overleven. Dit materialisme is niet slechts theoretisch, maar heeft praktische gevolgen – denk aan de "materialistische levensstijl".

 

Op deze avond zal Jesse Mulder uitleggen waarom hij bezwaar maakt tegen het materialisme en tegen de reductieve tendens die eraan ten grondslag ligt. Zijn bezwaar ligt op een heel fundamenteel niveau. De materialist vergeet dat ook de mechanistische wetten, die de wereld volgens hem beheersen, denkbare wetten zijn. Reflectie op wat onze denkvormen precies inhouden leert dat die niet te scheiden zijn van de werkelijkheid zelf.

 

Onze manieren van denken weerspiegelen zich in manieren van zijn; de begrippen die wij vatten in ons (succesvolle) denken over de werkelijkheid zijn tegelijkertijd de principes die onafhankelijk van ons in de werkelijkheid werkzaam zijn.



Jesse Mulder is filosoof, onderzoeker en docent aan de Universiteit Utrecht. Hij promoveerde in juni 2014 cum laude op zijn proefschrift "Conceptual Realism: The Structure of Metaphysical Thought". De centrale these van dit proefschrift is dat de begrippen waarmee wij de werkelijkheid vatten tegelijk de principes zijn die de werkelijkheid vormen. De diversiteit in onze manieren van denken weerspiegelt zich dus in een diversiteit aan manieren van zijn. Sinds zijn promotie werkt Jesse als post-doc onderzoeker binnen het ERC-onderzoeksproject "Responsible Intelligent Systems" aan het departement Informatica van de Universiteit Utrecht. Hier houdt hij zich in interdisciplinaire context bezig met de vraag: wat is gezamenlijke verantwoordelijkheid?