We leven in een tijd waarin richtingaanduidigen elkaar tegenspreken, een tijd waarin de vertwijfelde zoektocht naar oriëntatie wordt vergezeld door nieuwe vormen van fanatisme. Heeft het in deze context zin stil te staan bij de grootste moraalcriticus uit de westerse traditie? Leren we zo beter omgaan met onze situatie of werken we onszelf daarmee verder in de problemen?

De Franse filosoof Paul Riceour noemde Nietzsche een meester van het wantrouwen. Als geen ander onderzoekt Nietzsche de onopgemerkte morele vooroordelen die aan ons denken en handelen ten grondslag liggen. Wie spreekt en oordeelt hier eigenlijk? Welke onopgemerkte vooroordelen klinken daarin door? – dat zijn de wantrouwende vragen waarmee Nietzsche iedereen benadert die iets te zeggen en te oordelen meent te hebben. Maar Nietzsche acht ook de vragen-steller zélf fragwürdig: wie vraagt hier eigenlijk? En wat is de waarde van dit wantrouwende vragen zelf? In deze lezing gaan we na waartoe zo’n wantrouwend, zichzelf wantrouwend vragen, ons zou kunnen leiden. Wordt Nietzsches moraalkritiek door een positieve moraal, een positief ‘ideaal’, gedreven? Of ondermijnt die iedere standaard voor oriëntatie? Welke consequenties zou het een of het ander voor ons kunnen hebben?  
  

De gangbare meningen hierover lopen sterk uiteen. Sommigen menen dat Nietzsche een ‘herenmoraal’ voorstaat die de menselijke waardigheid opoffert aan het recht van de sterksten en de affirmatie van strijd; dit kan tegenwoordig slechts tot mutual destruction leiden, zo luidt de kritiek. Anderen benadrukken dat het Nietzsche in de eerste plaats om de vrijheid van het scheppende individu te doen is. Maar omdat hij in naam van die vrijheid iedere morele horizon zou afbreken, wordt hij tegelijk als een ontwrichtende ‘nihilist’ neergezet, die aan de stuurloze individualisering van onze tijd heeft bijgedragen. Volgens een derde, steeds dominantere interpretatie zouden we Nietzsche juist moeten rehabiliteren: het zou hem om persoonlijke ‘authenticiteit’ gaan, niet om een zelfcreatie ex nihilo. Vanavond laat Bas Nabers zien dat al deze interpretaties eenzijdig zijn. Door een nieuw licht te werpen op Nietzsches denken, wordt duidelijk waar het  hem in zijn kritiek op de westerse moraal wezenlijk om draait: een experiment waarin het individu zichzelf op het spel zet door de confrontatie op te zoeken met het vreemde, andere, verontrustende in zichzelf, anderen en de wereld om zich heen. De vraag is of, en hoe, we in onze tijd aan dat experiment een vruchtbare vorm kunnen geven.

 

Over de inleider:

Bas Nabers studeerde filosofie en geschiedenis in Groningen, Tübingen en Berlijn. Na een kort verblijf als gids in de wildernis van Fins Lapland, werkt hij nu als docent en schrijver. Hij won verschillende prestigieuze essayprijzen en doceert onder andere aan de Vrije Academie en de HOVO.

Hij ziet filosofie als een bron van verwondering, kritisch denken en vrijheid: door te filosoferen leer je vragen stellen waar je aanvankelijk geen vragen verwacht, verken je denk- en leefpatronen die als het ware de horizonten van ons bestaan vormen. Zo wordt het alledaagse minder vanzelfsprekend en openen zich nieuwe mogelijkheden.